Ikkje langt frå staden som eg flytte til då eg var gut, låg eit lite, kvitt hus inne i ein velstelt liten hage. I huset budde eit eldre barnlaust ektepar. Eg hugsar dei som to venlege, hyggelege menneske som alltid hadde tid til ein prat med oss ungane.
Eg har eit minne av mannen der han står bakom hagegjerdet sitt med ei open strikkejakke over ei kvit skjorte, der bukseselane var synlege over magen og heldt oppe ei grå tweedbukse. Og så hugsar eg kona på grunn av dei rare hattane ho gjekk med. Så vidt eg veit, hadde ho laga hattane sjølv. Når eg tenkjer på desse to i dag, minnest eg dei som ein slags besteforelderfigurar i nærmiljøet vårt.
Men vi hadde ikkje budd lenge på staden før det vart tydeleg at dei vaksne ikkje likte at vi ungane prata med desse to. Og etter kvart fekk vi beskjed om at vi skulle halde oss unna dei, utan at vi fekk ei forståeleg forklåring på kvifor. Dei hadde då aldri gjort oss ungane noko.
I dag veit eg litt meir: Eg hugsar at ein av dei vaksne ein gong omtala mannen som «gestapisten». Den gongen visste eg ikkje kva det ordet tydde, eg trur eg hugsar ordet frå den gongen av di eg syntest det var så rart. Men no veit eg at mannen hadde vore svært aktiv i nazirørsla under krigen, og hadde sona ein lengre landssvikdom for dette.
Sjølv er eg fødd nokre år etter krigen, så det som skjedde då kunne eg ikkje vite noko om. Men for dei vaksne var dette deira nære, vonde fortid, og no i ettertid kan eg forstå at dei ikkje hadde særleg sans for at borna deira hadde omgang med desse to, sjølv om det aldri var snakk om anna enn ein hyggeleg prat når vi tilfeldigvis møttest på vegen.
For det at ein er hyggeleg, er ikkje det same som at ein er harmlaus.
I vaksen alder vart eg invitert til å skrive sluttkapittelet i ei bok som handla om krigen i den delen av landet eg bur i. Idéen min var å skrive om ein mann som valde å ta parti for nazismen, og som av den grunn melde seg inn i Nasjonal samling. Eg ynskte å få han til å fortelje korleis det var å vere på «feil side» mot slutten av krigen då dei fleste hadde forstått at Hitler kom til å tape, og korleis det var å møte naboar, slekt og vener i åra etter.
Dette kapittelet vart aldri skrive, for mannen døydde før vi kom skikkeleg i gang med arbeidet. Men vi rakk å ha nokre få samtalar, der vi så smått nærma oss det eg ville ta opp med han. Det som forundra meg, var at mannen framleis meinte han hadde vald rett. I hans auge var Hitler eit slags vern mot Stalin og verdskommunismen, og difor meinte han at det var rett å støtte opp om nazismen.
Eg hugsar denne mannen som ein sympatisk, venleg mann, kunnskapsrik og flink. Det var kjekt å prate med han, også dei gongane samtalen begynte å ta ei retning inn mot valet han i si tid gjorde.
Eg er sjølvsagt heilt usamd med mannen i hans vurderingar av nazismen som politisk og historisk fenomen. Men eg kan på eit vis forstå utgangspunktet hans. Og sjølv om han hadde eit politisk syn som eg har lite til overs for, er det den venlege og hyggelege mannen eg minnest.
Men det at ein er hyggeleg, er ikkje det same som at ein er harmlaus.
I dag møter eg hyggelege – og av og til mindre hyggelege – folk på sosiale media. For ei tid sidan vart eg invitert inn i ei facebookgruppe av ein tremenning. Men eg let meg ikkje lokke – facebookgruppa «Folkeaksjonen mot klimahysteriet» er ikkje akkurat ei gruppe eg synest eg har noko å gjere i, i motsetnad til dei om lag 170.000 som har meldt seg inn.
Det er sikkert mange trivelege folk der også – tremenningen min, til dømes. Eg er ikkje i tvil om at mange av dei har dei beste intensjonar med å melde seg inn. Og eg skal vere den siste til å ta frå dei retten til å meine at alt snakk om menneskeskapte klimaendringar er noko herk. Samstundes meiner eg at gruppa er alt anna enn harmlaus.
Eg skulle så gjerne ynskt at det er desse som har rett, og at vi som er meir pessimistiske på klimaet sine vegne, tek feil. Men lat oss no – om ikkje anna for argumentasjonen si skuld – leggje til grunn at det faktisk er maktpåliggjande å ta klimaproblematikk på alvor. Ein kan meine kva ein vil, men det er eit faktum at eit stort fleirtal av dei som arbeider med klimaproblematikken, meiner nettopp dette.
Skulle det vise seg at det er hald i dei dystre spådomane som vert lagt fram om klimaet og menneska si framtid på denne kloden vår, så er slike grupperingar på sosiale media som «Folkeaksjonen mot klimahysteriet» fårlege bremseklossar i det viktige arbeidet med å stagge dei klimaendringane som truar sivilisasjonen vår.
Meiningsfellesskap av denne typen kan vere hyggeleg. Men harmlaust er det så visst ikkje.
Sosiale media ser også ut til å vere tumleplassen for ei anna gruppering, nemleg dei sokalla islamkritikarane. Etter ytringane deira å døme, er dette ein relativt ueinsarta gjeng, frå dei som ikkje gidd – eller evnar – å kome med meir konstruktive innlegg enn ein spyande emoji i andre sine kommentarfelt, til folk som argumenterar på ein ryddig og forståeleg måte.
Men dei har ein ting felles: Dei tek utgangspunkt i dei mest negative utslaga av islam – religiøst grunna terror, til dømes, og sharialovgjevinga slik ho vert praktisert i einskilde land – og påstår at dette er normen. Det er slik islam er, vert det hevda.
Hadde dei teke seg bryet med å snakke med muslimar i eige nabolag, ville kan hende synet på islam blitt litt meir nyansert. Og hadde dei lese litt historie, ville dei sett at islam har hatt mange ansikt, til dømes at kunst og vitskap har hatt gode vilkår også i land der islam har hatt ei dominerande stilling, og at andre religionar har hatt gode vilkår også her.
Eit lite dykk inn i verdshistoria ville også gjort det klårt at mykje av det som skjer og har skjedd i islams namn – forfylgjing av, mishandling av, og drap på folk som tenkjer, følar og trur annleis, militær ekspansjon, øydeleggjing av kulturelle og religiøse symbol – i like stor grad er knytt til kristne som til muslimar. At ein likevel i liten grad gjev kristendommen skulda for slike brotsverk, kjem kan hende av at ein har innsikt nok til å skjøne at kristendom er meir enn sverdmisjon og forfylgjing av seksulelle minoritetar og annleis tenkjande.
Kan hende ein kan håpe på at islamkritikarane vert meir presise i sin kritikk, og rettar han mot dei som faktisk utfører brotsverka eller oppfordrar til dei, og unnlet å gjere vanlege muslimske medborgarar til skyteskive for noko dei ikkje har ansvar for, og ikkje kan noko for?
Slik mange av islamkritikarane no opptrer, er eg redd for at dei går i tospann med dei mest fundamentalistiske muslimane – for dei finnest også – og bidreg til ei sterkt uynskt polarisering av samfunnet vårt. Islamkrikarane og dei muslimske fundamentalistane ser ut til å ha eit symbiotisk forhold, der den eine gruppa nærar seg av fordommane dei skapar om den andre. Det er polariserande, og det er fårleg.
Så islamkritikarane kan vere så hyggelege og greie dei berre vil – harmlause er dei ikkje!
Til sist ei lita helsing til ei anna gruppe som eg har registrert på sosial media – men i mindre grad no enn før mars 2020 : vaksinemotstandarane.
Dette er folk som av ulike grunnar meiner at vaksinering ikkje er godt for oss. Einskilde parar skepsisen sin med diverse teoriar om opphavet til sjukdomane ein ikkje vil vaksinerast mot. Andre har eit syn på vaksinar som noko som skader kroppen, av di dei tilfører kroppen ulike substansar han ikkje toler. Til ein viss grad har desse sistnemnde rett.
Dei som påpeikar at vaksinar kan vere helseskadelege av di dei kan gi utilsikta bivirkningar, har også rett. Sjølv om vaksinar gjennomgår grundige førehandstestar før dei vert ålment tilgjengelege, har vi døme på slikt.
Så ut frå slike betraktningar har eg fram til i det siste meint at det måtte vere opp til kvar einskild å avgjere om ein skal late seg vaksinere eller ikkje.
No meiner eg annleis: eg meiner vaksinering er ei moralsk plikt for dei som kan ta vaksine, med liten risiko for alvorlege bivirkningar. Grunnen til at eg meiner dette, er såre enkel:
Ein vaksine er eit «angrep» på kroppen, som mobiliserer kroppen sitt naturlege forsvar mot bakterie- og virusinfeksjonar. I mobiliseringperioden vert kroppen svekka, men ikkje meir enn at dei fleste av oss toler det godt. Og når kroppen har etablert sitt eige forsvar, er kvar av oss rimeleg godt verna mot å verte sjuke av den aktuelle smitten, i alle fall ei tid. Dessutan vert vi i mindre grad bærarar av smittestoffet, og vi bidreg soleis til mindre spreiing av sjukdommen. Ubehaget ein kan oppleve medan kroppen mobiliserer, er ein høvesvis liten kostnad, samanlikna med kva ein oppnår.
Men ikkje alle har helse til å tole ei slik mobilisering av kroppen. Det er gjerne dei same som har dårlegast grunnlag for å klare å kome gjennom sjukdomen også. Eg meiner at sidan dei av oss som let oss vaksinere bidreg til å hemme spreiinga av smittestoffet, er det å late seg vaksinere ikkje berre noko som er til beste for den som vert vaksinert. Det er også eit solidarisk handslag til dei som ikkje kan vaksinerast.
Dermed er vaksinering ei solidaritetshandling. Å ikkje vaksinere seg når ein kan gjere det, er det motsette av ei solidaritetshandling. Og i verste fall eit val med fatale konsekvensar for andre enn ein sjølv.
Nei, vaksinemotstand er slett ikkje harmlaust! Men vaksinemotstandarar kan godt vere trivelege og empatiske menneske likevel.
Og då nærmar eg meg noko som eg meiner er grunnleggjande viktig: Vi må vere flinke til å skilje sak og person, og bruke den sympatien vi har for eit medmenneske som tenkjer annleis enn oss sjølve, til å fokusere på sakene vi er usamde om og prøve å belyse dei på ein god måte. Og vi skal ikkje vere redde for å kome med kritikk – ufårleg drøs kan vere hyggeleg, men vert han nytta til å kamuflere usemje og hemme kritisk tenking, er han alt anna enn harmlaus.