Kven skal ein tru på?

Sosiale media kan by på mange selsomme opplevingar. Her finn ein folk som bramfritt uttalar seg om det meste, og det på eit vis som om dei var autoritetar på området. Somme er det sikkert også – andre openberrt ikkje. Men det hindrar ikkje desse sistnemnde i å uttale seg med stor grad av tru på eigen kompetanse.

Fenomenet er sopass utbreidd at det har fått si eiga nemning: Dunner-Kruger-effekten. Ei kort oppsummering av den er at «dei som er inkompetente vil ha lita innsikt i sin eigen inkompetanse». Meir informasjon om dette fenomenet kan ein finne her.

For oss som er i stand til å innrømme manglande kunnskap og innsikt i eit gitt emne, kan det vere vanskeleg å skilje mellom folk som veit kva dei snakkar om, og folk som berre gjer uttrykk for å vite kva dei snakkar om. Lat meg kome med eit døme: Ulike syn på krigen i Ukraina.

Eg har meir enn ein gong lese ytringar frå ein person som meiner seg å sjå dei lange linene – det vil seie heilt attende til 2014 – og som på bakgrunn av dette meiner at det var rett av Russland å gjennomføre militære spesialoperasjonar i Ukraina ( Det var i fylgje vedkomande si oppfatning ikkje snakk om fullskala invasjon. ), og at det dessutan er eit faktum at Ukraina har tapt krigen mot Russland. Eller rettare: Påstanden er at USA og Europa har tapt krigen mot Russland, som Ukraina har utført på desse partane sine vegner.

Andre har drege linene lenger attende, til 5. desember 1994, då det sokalla Budapest-memorandumet vart signert av USA, Russland og Ukraina. Her overga Ukraina sitt atomvåpenarsenal, som på den tida var det tredje største i verda, til Russland. Som motyting skulle Russland og USA stå som garantistar for Ukraina sin suverenitet, og Ukraina sine grenser. Ein artikkel om dette er å finne her. Og det finnes rikeleg med andre artiklar om same emnet, frå ulike kjelder.

Ikkje uventande gjev desse to utgangspunkta rom for meir enn ei framstilling av opphavet til krigshandlingane vi no er vitne til. Og fleire finnest.

Det er dei som hevdar at krigen i Ukaina vart igangsett for å beskytte eller frigjere den store russiske delen av folkesetnaden i dei austlege delane av Ukraina.

Det vert fortald – og til ein viss grad dokumentert – at nasjonalistiske ukrainske paramilitære terroriserte russarane som budde i området. Andre hevdar at trefningane som har vore i området, har vore iscenesett av russiske paramiltære. Dette skal også til ein viss grad ha vore dokumentert.

Personleg veit eg ikkje kva som  stemmer her. Men eg trur nok at det er meir enn eit snev av sanning i begge historiene, og det skulle vere interessant å spyrje folk som har sterke meiningar om kva som var «den rette» forhistoria, kva dei byggjer denne skråsikre overtydinga på. Og ikkje minst: kva grunnlag dei avviser alternative forhistorier på. For ordens skuld: dette er noko eg faktisk har prøvd på, fleire gongar, med varierande hell.

Men rett skal vere rett: Ei venleg sjel meinte at eg burde oppgradere eigen kunnskap om Ukraina, og anbefalte meg å sjå eit foredrag av professor Jeffrey Sachs om krigen der. Eg gjorde som anbefalt, og syntest mannen verka velinformert og truverdig.

Så oppdaga eg at mange har teke til motmæle og forfatta eit skriv der dei påpeikte det dei meinte var faktafeil i framstillinga til Jeffrey Sachs av krigen i Ukraina. Skrivet er å lese her. Mellom underskrivarane finn eg personar eg har lese stoff om og av i andre samanhengar, og som eg heller ikkje har grunn til å betvile.

Begge partar kan ikkje ha rett, samstundes. Men for alt eg veit kan begge partar ha delvis rett. Eller den eine parten ha heilt rett, den andre ha fullstendig feil. Eg må berre innrømme at det ligg utanfor min kompetanse å bedømme dette.

Men for meg, tilliks med for veldig mange andre, vart Russland sitt angrep på Ukraina den 24. februar 2022 uansett eit paradigmeskifte. Det Russland gjorde då, var å gå til angrep på eit naboland, og ei ei slik ugjerning ser eg ingen sakleg grunn til å unnskylde.

Konsekvensane har vi sett. Enorme øydeleggingar, ufattelege menneskelege lidingar. Ein uro for framtida som har spreidd seg til mange land i Europa. Opprustning. Konsolidering av relasjonar. Det var heilt konkrete grunnar til at Finland og Sverige valde å bryte med si tidlegare nøytraliseringsline, og søkje medlemskap i NATO.

Går ein ut på sosiale media og gjev uttrykk for at Russland i dette høvet opptrådde som agressor, let som regel ikkje reaksjonane vente på seg. Meir enn ein gong er eg blitt skulda for manglande evne til sjølvstendig tenking, at eg kun hentar min informasjon frå PK-media ( PK, eller «politisk korrekt» ser forresten ut til å vere eit ord i stammespråket som vert mindre og mindre nytta, noko eg synest er bra. ), at eg ikkje nyttar alternative kjelder osv.

Eg synest eigentleg slike skuldingar er ganske morosame, for her kjem Dunner-Kruger-effekten til syne att i full bløming. Desse som skriv dette, har ganske enkelt ikkje peiling på kvar eg hentar min informasjon frå, og heller ikkje korleis eg vurderer det eg kjem over. Men det hindrar dei ikkje i å ha ganske bastante meiningar om meg og mine evner til å orientere meg i verda. Nåvel – dei om det. Eg kan på mi side gjere meg opp mine eigne meiningar om deira evne til å byggje teoriar på sviktande grunnlag. Og det gjer eg!

Så ser eg Dunner-Kruger-effekten bløme i andre samanhengar også. Til dømes utsegna eg synte til tidlegare i denne artikkelen, om at USA og Europa no har tapt krigen i Russland. Det er to påstandar i ei og same utsegna. Den eine er at krigen er tapt for den eine parten. Den andre er at det er USA og Europa som er Russland sine motstandarar i denne krigen, ikkje Ukraina.

Til påstanden om at Russland har vunne krigen er det å seie at ein del fagfolk, til dømes professor Tormod Heier, slett ikkje er så skråsikre på den konklusjonen – jfr. denne artikkelen. Artikkelen peikar mellom anna på at Russland kan hende ikkje har økonomiske musklar til å halde krigen i gang over stort lengre tid.

Med omsyn til påstanden om at ukrainarane er blitt ein slags nyttige idiotar for imperialistane i USA og Europa, så veit eg om ein del ukrainarar som ikkje er samde i det. Den motstandsviljen som ukrainarane har lagt for dagen i denne krigen, er vel heller ikkje nokon indikasjon på at dette er ein konflikt dei kjempar for andre enn seg sjølve.

Med andre ord: Det er nok av ulike og til dels motstridande historier knytt til denne situasjonen. Og kva meining ein måtte ha om saka, er i stor grad avhengig av kva informasjon ein vel å setje seg inn i, og korleis ein vel å vurdere han.

Så kven skal ein tru på? Etter mi meining er det like mykje eit spørsmål om kven ein vil tru på. Kva kjelder ein vil søkje, kva kjelder ein vil stole på, korleis ein vil vurdere informasjonen i lys av annan informasjon ein måtte ha.

Og ikkje minst : Korleis ein vil møte utsegner som strir med den oppfatninga ein sjølv har danna seg, og som ein gjerne vil skal vere den rette.