Mykje kan seiast med få ord. Denne gamle julesongen er eit heilt teologisk foredrag, komprimert til tre små vers med ein vakker melodi til.
Det hev ei rose sprunge ut av ei rot så grann.
Som fedrane hev sunge: Av Isais rot ho rann.
Og var ein blome blid, midt i den kalde vinter
ved mørke midnattstid.
Om den rosa eine er sagt Jesajas ord.
Maria møy, den reine, bar rosa til vår jord.
Og Herrens miskunnsmakt det store under gjorde
som var i spådom sagt.
Guds rose juvleg angar og skin i jordlivs natt.
Når hennar ljos oss fangar, ho vert vår største skatt.
Vi syng i englelag : No er det fødd ein frelsar
og natti vart til dag.
Den norske teksten er gjendikta av Peter Hognestad, som var biskop i Bergen på den tida han gjorde dette. Dei to fyrste versa vart skrivne i 1919, det tredje i 1921.
Teksten i dei to fyrste versa har opphav i den fyrste nedskrivinga av songen. Dei inneheld to referansar til Bibelen – Isais rot og Jesajas ord. Isai var far til kong David, og er nemnd i Jesu ættetavle, slik den er nedskriven i Matteusevangeliet. Vi har fleire døme på at denne ættetavla er teikna som ein stamme som stig opp frå kroppen til ein liggjande mann, som er Isai. Biletet over er henta frå ein fransk illustrert bibel frå 1200-talet, Bible des Capucins, og syner Isai ved rota og eit kristusportrett på toppen av stammen. I kapittel 11 i Jesajaboka finn vi ein av fleire kristusprofetiar : «Ein kvist skal skyta opp frå Isais stubbe, og eit skot skal spira fram frå hans røter.« Resten av teksten finn ein ved å peike og klikke her.
Det tredje verset er opphavleg skrive i 1847 av den tyske salmediktaren Friedrich Layritz, og er eit godt døme på korleis gamle kulturuttrykk vert endra og fornya gjennom til dømes tilføyinager som denne. Layritz sitt vers er ikkje så teologisk retta som dei to fyrste, men er ei poetisk skildring av kva Jesu fødsel har å seie for oss menneske.
Åndelege songar og salmar kan grupperast på ulike måtar. Ein av dei er å skilje mellom «utoversongar» og «innoversongar». Utoversongar er songar der den som syng, formidlar ein bodskap til den eller dei som høyrer på. Innoversongar er songar som gjev den som syng, høve til sjølv å meditere over innhaldet i songen. For meg er «Det hev ei rose sprunge» så absolutt ein innoversong. Den rolege og melodiske tonen innbyd til refleksjon over innhaldet, som etter mi oppfatning er ei teologisk resonnementsrekkje.
Tonen er nedskriven av den tyske komponisten og musikkteoretikaren Michael Praetorius ( 1571 – 1621 ). Forutan å ha tonsett songen, laga han eit vakkert korarrangement til han. Arrangementet indikerer at songen har vore nytta på stader der ein hadde kyrkjer store nok til at dei kunne halde seg med eit rimeleg godt kor. Det vil nok helst seie ein by av ein viss storleik.
Nedunder kan ein lytte til Praetorius sitt arrangement, sunge av eit kor med gutestemmer i staden for kvinnestemmer. Sannsynlegvis var det slik songen vart framført på den tida Praetorius skreiv arrangementet.
Det er ikkje til å undrast over at denne songen vart varmt motteken i langt fleire land enn Tyskland. Også her i landet er dette blitt ein song som appellerer til mange. Versjonen med Aurora skulle vere eit godt – og ikkje minst velklingande – døme på dette.
Ein annan artist som også har teke tak i denne songen, og framført han både på konsert og på plate, er Sting. Han har framført songen i eit meir folketoneionspirert arrangement enn dei andre arrangementa som kan høyrast her. Men det kler songen, dette også.
Og som mange andre gamle kulturuttrykk toler denne songen ulike moderne uttrykk. Den svenske komponisten Jan Sandstrøm har laga ei bearbeiding av Praetorius sitt arrangement som eg er rimeleg trygg på at den gamle komponisten hadde sett stor pris på.
Til slutt tek eg med nok ein versjon av denne songen, i arrangement av Praetorius. Den engelske vokalgruppa Gesualdo Six vart vi kjende med i artikkelen frå 8. desember, men det går godt an å høyre meir av desse dyktige songarane.
Og uansett form og kunstnarleg uttrykk: Bodskapen og tenkinga kring han forblir den same.
Du kjem attende til «Kalenderlukene» ved å peike og klikke her.