I ein artikkel i BT 11. juli skriv sokneprest Arne Mulen om tilhøvet mellom religion og vitskap, og hevdar at det eine ikkje utelukkar det andre. I eit tilsvar i BT 16. juli skriv humanist Lars Alm at «Det er feil at vitenskap og gudstro ikke utelukker hverandre.» Begge innlegga er attgitt lenger nede på sida.
Innleiingsvis kan det vere på sin plass å seie litt om omgrepa «å tru» og «å vite»:
- Å vite noko er å halde noko for sant som let seg verifisere.
- Å tru noko er å halde noko for sant som ikkje kan verifiserast.
Det kan godt tenkjast at det ein trur, på eitt eller anna tidspunkt let seg verifisere – eller må avvisast. Men då trur ein det ikkje lenger. Då veit ein at det er slik. Eller at det ikkje er det.
Slik sett kan ein godt seie at omgrepa «å tru» og «å vite» utelukkar kvarandre. Men ein kan ikkje hevde at noko ikkje kan vere sant, av di det ikkje er verifisert, og at nokon «berre» trur det.
I innlegget sitt hevdar sokneprest Arne Mulen dette: «Det er feil at vitskap og gudstru utelukkar kvarandre.» Dette har humanist Lars Alm utlagt til at Mulen «mener at det gjør tro og vitenskap forenlig».
Ja, det er ei mogleg tolking Lars Alm kjem med her. Men innlegget til Arne Mulen kan også tolkast som at han meiner at religion og vitskap godt kan leve side om side, og at dei historiske personane som han nemner i innlegget sitt, er gode døme på det.
Er det slik ein skal oppfatte innlegget til Arne Mulen, trur eg han har rett. Vitskapen har gjeve oss gode skildringar på samanhengane mellom ulike fenomen og prosessar, og kan i større og større grad gi oss svar på spørsmål som startar med ordet «korleis». Andre spørsmål – dei som vi gjerne kallar eksistensielle, og som gjerne startar med ordet «kvifor» – har vitskapen i mindre grad svar på. Her kjem religion og filosofi inn med sine tilnærmingar. Enkelt sagt kan vitskap, filosofi og religion gi svar på ulike delar av det vi menneske er opptekne av.
I innlegget sitt skriv Lars Alm dette: «Teisme får deg til å tro på usannsynlige og ulogiske konsepter som guddommelig universskapelse fra intet, og overnaturlige hendelser som oppstandelse fra døden. Vitenskapen avviser alt dette og kommer heller frem til tentative konklusjoner om verden som bekreftes med observasjon, testing og eksperiment.»
Det kan sjå ut som om at Lars Alm her mellom anna hevdar at tanken om ei oppstode etter døden er avvist på vitskapleg grunnlag. I så fall vil det vere fint om Alm kunne opplyse om kva evidensgrunnlag denne avvisinga er basert på, og kven som har stått for det vitskaplege arbeidet.
Kan han ikkje det, vel eg å tolke utsegna hans som eit godt døme på at heller ikkje humanistar unnlet å kome med trusytringar i det offentlege rom. Og at han kjem med slikt, det er jo bra! Å kome med trusytringar skal ikkje vere reservert oss som innrømmer at vi har ei tru.
Starta vitskapen for alvor då dei lærde slutta å tru på Gud?
Livssyn: Det er feil at vitskap og gudstru utelukkar kvarandre.
ARNE MULEN ER SOKNEPREST I ÅSANE MENIGHET.
Konflikten mellom kyrkja og Galileo Galilei tidleg på 1600-talet bygger opp under tanken om at tru og vitskap ligg i strid med kvarandre. Den historia har sikker plass i norske lærebøker, og den har prega vår forståing av forholdet mellom kyrkja og vitskapen. Men er den representativ for forholdet mellom gudstru og vitskap?
Det blir langt sjeldnare fortalt at trua på Gud som skapar faktisk inspirerte dei store pionerane i den vitskaplege revolusjonen som starta på 1500- og 1600-talet.
Galileo Galilei, Isaac Newton, Nicolaus Copernicus og Johannes Kepler trudde alle at universet var skapt av Gud. Naturlovene og samanhengane dei fann, såg dei som lover og sanningar Gud hadde lagt ned i sitt skaparverk.
Dei rekna også den kristne tanken om at mennesket er skapt i Guds bilete som eit viktig premiss for at menneske kunne drive vitskap, eller naturfilosofi, som det heitte då. Sidan mennesket er skapt i Guds bilete, kan det også vere i stand til å utforske Guds gjerningar i skaparverket.
Isaac Newton (1643–1727) er å rekne blant dei aller største innan vitskapen. Hans oppdagingar av fysiske lover for kraft, masse, akselerasjon – og ikkje minst gravitasjon – var eit stort framsteg.
Trua på Gud formørkja ikkje Newton sin forstand. Knapt 300 år seinare brukte NASA Newton sine lover for å sende menneske til månen.
Utover 1700- og 1800-talet, får vi så eit materialistisk verdsbilete, som hevdar at alt som finst er materie og energi, og naturlovene som gjeld for desse. Det vart vanlegare å hevde at det ikkje finst nokon Gud.
Tru og religion sto også i vanry etter religionskrigane, og opplysningsfilosofar argumenterte for at forstand og vitskap måtte erstatte tru og religion.
Det mest radikale utslaget av desse tankane fekk vi i Frankrike. Notre Dame-katedralen i Paris vart på 1790-talet stengd for kristne gudstenester og omgjort til eit tempel for dyrking av fornufta . Opplysningstida hadde også sine skuggesider.
Samtidig som vitskapen forlèt tanken om Gud, forlèt ein også tanken om at universet var skapt. Ein tok det for gitt at universet var evig, utan opphav og utan ende, i alle fall i tid.
Tidleg på 1900 -talet fann ein teikn på at universet utvida seg. Det kunne også bety at universet blei mindre til lenger bak i tid ein gjekk. Kunne det i ytste konsekvens bety at det heile starta i eit ørlite punkt? Ein av dei første som lanserte denne tanken, seinare kjent som teorien om eit big bang, var den belgiske teologen og fysikaren Georges Lemaître.
Men slike tankar møtte motstand. Sjølv den briljante Albert Einstein avfeia i starten Lemaître sin teori som «inspirert av det kristne dogmet om ei skaping, totalt ugrunna frå fysikkens synspunkt».
Utover på 1900-talet blir funna som talar for big bang-teorien fleire, og den fekk nær allmenn tilslutning. Universet hadde eit opphav. Det hadde gått frå å ikkje vere til, til dette å vere til. Og dermed tvinga spørsmålet seg fram på nytt: Kva – eller kven – utløyste eller skapte denne gigantiske første eksplosjonen av energi og materie? Spørsmålet om ein skapar fekk ny aktualitet.
Den første som brukte uttrykket big bang, var den britiske astrofysikaren Fred Hoyle. Han brukte uttrykket for å latterleggjere teorien, ein teori han – som ein av få – blei verande skeptisk til livet ut.
Hoyle var ein uttalt ateist. I 1951 skildra han religion som eit desperat forsøk for svake menneske på å finne ein slags tryggleik under vanskelege livsvilkår. Hans vitskaplege arbeid skulle likevel nyansere livssynet hans. 30 år seinare skriv Hoyle at han no var overtydd om at eit superintellekt hadde «tukla» med fysikken, kjemien og biologien.
For Hoyle var det ikkje eingong eit spørsmål om tru. Det var den einaste rimelege tolkinga av dei vitskaplege fakta, «a conclusion almost beyond question» .
Det var særleg funna av fysiske konstantar som overtydde Hoyle om eit «superintellekt». Ørsmå endringar i desse konstantane ville føre til at universet kollapsa, at galaksar aldri kunne bli forma eller at grunnstoff nødvendige for liv, mellom anna karbon, aldri kunne eksistere.
Framleis er det vanleg å tenkje at til meir vitskapen finn ut, til mindre rom blir det for trua på Gud. Men er det verkeleg slik?
I boka «Return of the God Hypothesis» gir vitskapsfilosofen Stephen C. Meyer ei rekke døme på korleis vitskaplege oppdagingar gir ny kraft til spørsmålet om det faktisk finst ein skapar. Meyer viser også til fleire vitskapsmenn som har skifta syn i dette spørsmålet gjennom sitt arbeid innan vitskap.
Også her i Norge finn vi stemmer som ristar i stereotypien om tru og vitskap. Professor i fysikk, Aasmund Sudbø, fortel i eit intervju om korleis eit yrkesliv innan forsking har gjort han til ein slags tvilar. «Da står ikke fysikken lenger fram som noe stort og altopplysende som kan lede meg inn i livskvelden.»
Han hevdar naturvitskap i seg sjølv ikkje er ein objektiv storleik, men noko som vi er blitt einige om å tru på. Omtrent slik mange er einige om å tru på Gud. Sudbø presiserer at han sjølv ikkje trur på Gud, men argumenterer for ein sameksistens mellom religion og vitskap. «Naturvitenskapen har dermed ingen eksistens som vi ikke også må tilkjenne Gud», seier Sudbø.
Det er feil at vitskap og gudstru utelukkar kvarandre. Både før og no har menneske med og utan gudstru trengt stadig djupare inn i kosmologiens, fysikkens og biologiens mange mysterium. Nobelprisar går til framståande forskarar som trur på Gud og forskarar som ikkje trur på Gud.
Som frankofil vitenskapsnyssgjerrig teolog er eg svak for den franske kjemikaren og bakteriologen Louis Pasteur sine ord: «Un peu de science éloigne de Dieu, mais beaucoup y ramène», – litt vitskap fjernar frå Gud, men mykje vitskap tar deg tilbake til han.
Uansett korleis du ser det – det er ein underleg ting, dette, at vi er her.
Troende vitenskapsmenn legitimerer ikke gudstro
Livssyn: Vitenskapen vet ikke alt, men religion vet ingenting.
Lars Alm, Humanist
Det er feil at vitenskap og gudstro ikke utelukker hverandre. I sitt innlegg 11. juli navnestrør presten Arne Mulen flere berømte forskere fra fortiden som om dette legitimerer teismens sannhetsverdi (det gjør det ikke) og mener at dette gjør tro og vitenskap forenlig.
Ja, forskere kan være teister, og teisme hindrer ingen å praktisere vitenskap. Men forskere flest er ateister, så da kan vi like godt si at ateisme og vitenskap er forenlig, eller at ateisme er mer forenlig med vitenskap enn teisme. Vi kan også si at fotball og gudstro er forenlig fordi det finnes mange troende fotballspillere som er skikkelig gode, for ikke å snakke om troende rørleggere.
Hva som helst kan i grunnen være forenlig med gudstro bare fordi en troende person utøver det, men til syvende og sist blir det bare meningsløst. Du kan nevne så mange store vitenskapsmenn du vil som var troende, men det legitimerer ikke gudstro som sant.
Mange berømte forskere i moderne tid er ateister, som Stephen Hawking, Richard Dawkins eller Sean Carroll. At disse ikke tror på Gud, betyr selvfølgelig ikke at Gud er ikke-eksisterende. Men de fleste forskere i dag er ateister, og det viser at vitenskap i all hovedsak er en ikke-teistisk disiplin.
Gudstro og vitenskap er uforenlig fordi de kommer frem til motstridende konklusjoner og har motstridende metoder for å avdekke sannhet. Teisme får deg til å tro på usannsynlige og ulogiske konsepter som guddommelig universskapelse fra intet, og overnaturlige hendelser som oppstandelse fra døden. Vitenskapen avviser alt dette og kommer heller frem til tentative konklusjoner om verden som bekreftes med observasjon, testing og eksperiment.
I motsetning til vitenskapelig empirisk metodikk, så stadfestes teistisk eller religiøs sannhet via dogmer, hellige skrifter, subjektive opplevelser, pseudovitenskap (kreasjonisme) og autoritet. I religion er det en dyd å tro på noe til tross for fravær av objektivt evidens. I vitenskap er dette uakseptabelt. Tro har ingen pålitelig metode for å komme frem til sannhet, men det har den vitenskapelige metode.
Gud er ikke en vitenskapelig teori, men en uvitenskapelig idé. Ideen om en universskaper feiler fordi den kan ikke testes eller demonstreres gjennom vitenskapelig metode. Filosofi, teologi eller metafysikk verifiserer heller ikke Gud, da de typiske gudsargumentene preges av en rekke logiske feil. Vitenskapen vet ikke alt, men religion vet ingenting.
Jeg gir det siste ordet til en av historiens viktigste vitenskapsmenn, Albert Einstein :
«Jeg tror ikke på en personlig Gud, og jeg har aldri benektet dette, men har uttrykt det tydelig. Hvis det er noe i meg som kan kalles religiøst, er det den ubegrensede beundringen for verdens struktur, så langt vitenskapen vår kan avsløre det.»
Biletet oppe på sida syner fysikaren og teologen Georges Lemaitre, som var ein sentral bidragsytar til teorien om The Big Bang.